Przedświątecznie o rodzinie

    Wkrótce Święta Bożego Narodzenia – najbardziej rodzinne ze świąt, kiedy jesteśmy z najbliższymi, składamy sobie życzenia, mamy dla siebie więcej czasu i zatrzymujemy się w codziennym pędzie. W tym roku ten czas przygotowań i przyjemnych oczekiwań zakłóca nam pandemiczna rzeczywistość, troska o najbliższych i o przyszłość. To moment, w którym warto o chwilę refleksji nad współczesną rodziną. Sytuacja zasługuje bowiem na uwagę.

    Z różnych badań wynika, że co piąty nastolatek ocenia swoje życie jako nieszczęśliwe lub niezbyt szczęśliwe, prawie 20% zmaga się z depresją, 11,9% wykazuje objawy problematycznego używania Internetu. Rośnie liczba prób samobójczych wśród dzieci i młodzieży (od 2013 do 2018 roku wzrosła dwukrotnie). 51% uczniów odczuwa zdenerwowanie i stres w szkole a 40% nie ma poczucia bycia docenianym i odnoszenia sukcesów w szkole. Młodym ludziom w opinii nauczycieli i pedagogów szkolnych towarzyszy na co dzień obawa przed porażkami, nieumiejętność rozwiązywania problemów, podejmowania decyzji i niskie poczucie wartości własnej. 

    Przyczyny są zapewne różne, w dużej mierze stoi za tym bezpośrednio lub pośrednio wpływ mediów cyfrowych – kreowana przez media kultura sukcesu, medialne wzorce urody, doświadczanie cyberprzemocy, czy informacyjne przeciążenie i odczuwany długotrwały stres. Stoją za tym jednak także rodzice i rodzina. 

   Codzienność współczesnej rodziny to najczęściej brak czasu, wszechobecny pośpiech i pogoń za dobrami materialnymi. W rodzinie nuklearnej, a nie jak kiedyś – wielopokoleniowej, rodzice zdani tylko na siebie, starają się przygotować swoje dzieci do wyzwań przyszłości. Dowożą je do szkoły, zaprowadzają do klasy, potem zabierają na dodatkowe zajęcia, które sami wybierają. Stają się mimowolnie źródłem presji wywieranej na dzieci. Coraz częściej włączają się w rozwiązywanie ich konfliktów rówieśniczych. Roztaczają parasol ochronny, decydując za nie, nie pozwalając ponieść konsekwencji własnych czynów, utrudniając samodzielność i mierzenie się z problemami. A wraz z tą troskliwością idzie mimowolnie podskórny przekaz „ja muszę to za ciebie zrobić, bo ty sobie nie dasz rady”. To od najmłodszych lat uczy dzieci bezradności, a nawet więcej – wyzwala strach przed samodzielnym działaniem i ponoszeniem porażek. W efekcie kilka lat później młodzież ma niską samoocenę, nie widzi w sobie dobrych cech, nie wierzy w swoje możliwości. Oczywiście wpływają na to również inne czynniki związane z mediami – medialny wzorzec urody, któremu trudno sprostać, tworzenie samooceny na podstawie opinii w mediach społecznościowych czy nieumiejętność budowy relacji z innymi jako konsekwencja przewagi komunikacji online nad bezpośrednią. I może wpływ tych czynników na młodych ludzi byłby mniejszy, gdyby wsparcie w rodzinie było większe. 

   Tymczasem w rodzinie zwykle brakuje czasu dla dzieci. Nawet wspólne wyjścia są trochę „na pokaz”. Współczesny świat oferuje wiele możliwości spędzania czasu wspólnie, nie będąc tak naprawdę razem. Brakuje czasu i chęci na tworzenie relacji, objaśnienie świata, budowanie odporności psychicznej dziecka. Coraz częściej w sytuacjach problematycznych rodzice korzystają z pomocy specjalistów – pedagogów, psychologów, co nie jest samo w sobie złe, ale trochę jakby zwalnia z wysiłku pracy z dzieckiem. 

    W tę przestrzeń w rodzinie wkraczają media, które wypełniają czas, towarzyszą dzieciom na co dzień, przejmują funkcję wychowawczą, stają się czynnikiem kształtowania tożsamości. W wieku dorastania Internet i media społecznościowe stają się miejscem poszukiwania odpowiedzi na trudne pytania i szukania wsparcia w drugiej osobie. Zastępują relacje rodzinne, jeśli te nie były wcześniej troskliwie budowane. 

A konsekwencje tego mogą być różne. 

   Zarysowany obraz znajduje potwierdzenie w licznych raportach i badaniach naukowych oraz publikacjach dostępnych na rynku. Na szczęście w opinii pedagogów i nauczycieli coraz więcej jest rodziców z rosnącą świadomością, spędzających czas z dziećmi, budujących z nimi relacje i mądrze towarzyszących im w rozwoju. 

    Czas pandemii i izolacja społeczna zatrzymała nas w nieustannym pędzie, przyniosła rodzinom z jednej strony trudne doświadczenia, ale pokazała też, co jest ważne w życiu. 51% rodziców stwierdziło, że spędzało z dziećmi więcej czasu na rozmowach, różnych aktywnościach i byciu razem. 

W tej trudnym dla nas przedświątecznym okresie próbujmy więc dostrzec pewną wartość. Wspólnie spędzanego czasu i uważności względem naszych najbliższych nigdy nie jest za wiele i o tym pamiętajmy.

 

Autor: dr Małgorzata Gosek

Źródła:

- Dębski M. (2016), Nałogowe korzystanie z telefonów komórkowych. Szczegółowa charakterystyka zjawiska fonoholizmu w Polsce. Raport z badań, Gdynia. Pozyskano z: https://www.researchgate.net/profile/Maciej_Debski/publication/311587730_Nalogowe_korzystanie_z_telefonow_komorkowych_Szczegolowa_charakterystyka_zjawiska_fonoholizmu_w_Polsce/links/584f9de708aecb6bd8d1a838/Nalogowe-korzystanie-z-telefonow-komorkowych-Szczegolowa-charakterystyka-zjawiska-fonoholizmu-w-Polsce.pdf?origin=publication_detail (dostęp: 23.05.218).

- Dębski, M. i Bigaj, M. (2019). Młodzi cyfrowi. Nowe technologie – Relacje – Dobrostan, Gdynia. Pozyskano z: https://dbamomojzasieg.com/wp-content/uploads/2019/12/Mlodzi-Cyfrowi.-Nowe-technologie.-Relacje.-Dobrostan_ksiazka.pdf (dostęp: 30.08.2020).

- Grabowska M., Gwiazda M. (red.) (2019), Młodzież 2018, Centrum Badania Opinii Społecznej, Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii, Warszawa. Pozyskano z: https://www.cinn.gov.pl/portal?id=1475772 (dostęp; 30.08.2020).

- Policja, Wybrane statystyki Policji – Zamachy samobójcze, 2017-2018 i 2013-2017. Pozyskano z: http://statystyka.policja.pl/st/wybrane-statystyki/zamachy-samobojcze (dostęp: 28.10.2019).

- Rośnie liczba prób samobójczych wśród dzieci i młodzieży. Od 2013 roku zwiększyła się ponad dwukrotnie (2019). 15.03.2019. Pozyskano z: http://zdrowie.gazeta.pl/Zdrowie/7,105645,24551053,rosnie-liczba-prob-samobojczych-wsrod-dzieci-i-mlodziezy-od.html#s=BoxOpLink (dostęp: 15.03.2019).

- Włodarczyk J., Makarut K, Michalski P., Sajkowska M. (2018), Ogólnopolska diagnoza skali i uwarunkowań krzywdzenia dzieci. Raport z badań, Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę, Warszawa. Pozyskano z: https://diagnozakrzywdzenia.pl/raport.pdf (dostęp: 30.08.2020).