Autorka: dr hab. prof. UJK Marta Bolińska, ILiJ UJK w Kielcach, absolwentka studiów z zakresu Pedagogiki specjalnej i Neurodydaktyki w KIRE
Wypisy z historii, czyli Audiodeksrypcja na świecie i w Polsce
W
latach 70. i 80. XX wieku w Stanach Zjednoczonych podjęto pierwsze teoretyczne
próby związane z audiodeskrypcją. Zasługi na tym polu przypisuje się m.in.
Joelowi Snyderowi, autorowi pracy The Visual MadeVerbal oraz działaczowi Audio Description
Associates. W latach 70. XX wieku Gregory Frazier z San Francisco State
University zapoczątkował nurt badań nad AD. W 1981 roku w waszyngtońskim
teatrze Arena Stage, Margaret Pfanstiehl (niewidoma od dziecka) i jej mąż Cody
Pfanstiehl, opracowali i wdrożyli pierwszy na świecie system narracji opisowej
dla niewidomych, nazwany później audiodeskrypcją.
W połowie lat
80. XX wieku technika opisu słownego dotarła zza Atlantyku na kontynent
europejski. Na początku lutego 1988 roku Teatr Królewski w Windsorze
audiodeskrybował swoją pierwszą sztukę Stepping out.
Z końcem lat 80. XX wieku ponad pięćdziesiąt instytucji kultury wystawiało już
część przedstawień z narracją opisową. W 1983 roku w Japonii audiodeskrypcja po
raz pierwszy na świecie pojawiła się w telewizji. W 1994 roku w
Wielkiej Brytanii zapoczątkowano pierwsze regularne seanse kinowe z odczytywaną
na żywo audiodeskrypcją.
Pionierami
polskiej audiodeskrypcji są: Barbara Szymańska i Tomasz Strzymiński, którzy
zrealizowali pokazy opisu słownego w kinie, teatrze, galerii, przeprowadzili
pierwsze szkolenia z zakresu tworzenia deskrypcji słuchowych oraz opracowali
standardy opisu słownego[1].
Wśród wybranych produkcji z audiodeskrypcją w
Polsce warto odnotować kilka przykładów ze względu na ich różnorodność. Otóż w 2006
roku odbył się pierwszy seans filmowy z audiodeskrypcją (Statyści
Michała Kwiecińskiego). W 2007 roku Telewizja Polska
udostępniła odcinki serialu Ranczo wsparte
audiodeskrypcją. W 2007 roku rozegrano w Białymstoku pierwszy w Polsce mecz
piłki nożnej (Jagiellonia Białystok – Zagłębie Lubin); w tym samym roku w
białostockim Teatrze Lalek pokazano spektakl z audiodeskrypcją (Jest
królik na księżycu).
W 2009 roku opisem słownym wsparto ekspozycję muzealną, a w 2010 roku - Panoramę Racławicką. W 2010 roku odbyła się premiera filmu Chopin. Pragnienie miłości. Opracowano ją w dwóch wersjach językowych – polskiej i angielskiej. W tym samym roku Centrum Informacyjne Lasów Państwowych wraz z Fundacją Audiodeskrypcja przygotowało audiodeskrypcję do trzech dokumentalnych filmów przyrodniczych (Na skraju lasu, Moczary i uroczyska i Rok w puszczy). Obecnie audiodeskrypcja dostępna jest także na żądanie.
Lekcje języka polskiego, czyli AD wśród uczniów i nauczycieli
Z myślą m.in. o
niewidomych i słabowidzących uczniach oraz ich nauczycielach, w 2016 roku,
wydana została książka Posłuchać obrazów
Beaty Jerzakowskiej.
Publikacja poświęcona malarstwu może uzupełniać kształcenie literackie i
językowe jako suplement do tradycyjnych podręczników. Jej celem jest
umożliwienie uczniom realizacji tematów, które integrują treści literackie z
malarstwem. Podręcznik zawiera 70 obrazów i reprodukcji wraz z
audiodeskrypcjami oddającymi nastrój i emocje przedstawione w dziełach
malarskich. Wybór prac został dokonany w oparciu o podstawę programową języka
polskiego. Monografię opatrzono wstępem teoretycznym i wzbogacono o płytę
CD z plikami tekstowymi i reprodukcjami omawianych obrazów oraz plikami audio
(mp3), co zapewnia swobodny dostęp do zawartych w podręczniku treści[2].
Propozycje
zawarte w podręczniku charakteryzują się znormalizowaną budową. Każda z nich
składa się z metryczki konsultowanej z historykiem sztuki, a także poszczególnych
elementów wchodzących w skład opisu[3]
dzieła malarskiego. Zdaniem autorki audiodeskrypcja ma do spełnienia kilka
zadań, w tym: poznawcze, edukacyjne, estetyczne, wychowawcze, kulturotwórcze,
ludyczne, terapeutyczne i stymulujące[4].
Wymienione funkcje nie zawierają bezpośredniego wskazania roli, która – z
perspektywy procesu dydaktycznego – powinna być wyeksponowana, ponieważ wiążą
się zarówno z kompetencjami odbiorczymi, jak i językowymi ucznia oraz
kształtowaniem postawy otwarcia na sztukę.
Audiodeskrypcja zatem ma szansę być nie tylko techniką dostosowawczą czy
usługą, ale przede wszystkim płaszczyzną porozumienia w przestrzeni kultury[5] i
kontaktów interpersonalnych, które w dobie pandemii i zdalnych aktywności
zostały mocno nadwątlone.
Bibliografia
(wybór)
Bolińska M., Ścieżkami literatury i kultury: wokół tyflokomunikacji (audialne i
dotykowe przewodniki po miejscach historycznych i zabytkach), „Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach” 2021, tom 36,
s. 15-30.
Bolińska M., Z obrazu na słowo. Kilka uwag o technice audiodeskrypcji, „Studia
Socialia Cracoviensia” 2014 (6), nr 1 (10), s. 169–180.
Chrzanowska I., Pedagogika specjalna, Warszawa 2015.
Czerwińska K., Kucharczyk I., Tyflopsychologia, Warszawa 2019.
Jerzakowska B., Posłuchać obrazów, Poznań 2016.
Jerzakowska-Kibenko
B. (red.), „Audiodeskrypcja – drzwi do
świata sztuki audiowizualnej. Język Polski w Szkole Podstawowej. Zeszyty Kieleckie”
2019/2020, nr 2.
Wątrobiński D., Audiodeskrypcja
jako punkt wyjścia dla wielosensualnego poznawania historii i sztuki – projekt
„Obrazy bez barier”, „Ogrody Nauk i
Sztuk” 2019 (9), tom 9, s. 170–177. DOI: https://doi.org/10.15503/onis2019.170.177.
[1] Zob. www.audiodeskrypcja.org.pl/index.php/standardy-tworzenia-audiodeskrypcji/do-produkcji-
audiowizualnych (dostęp 25.02.2021).
[2] https://www.ore.edu.pl/2016/11/polecamy-posluchac-obrazow-beaty-jerzakowskiej/
(dostęp 25.02.2021).
[3] AD to gatunek
korzystający z właściwości charakterystycznych dla opisu jako formy wypowiedzi.
Zob. B. Jerzakowska, Posłuchać obrazów,
Poznań 2016, s. 15–18.
[4] Zob. więcej B.
Jerzakowska, Posłuchać obrazów…, dz.
cyt., s. 19–20.
[5]Zob. M. Bolińska, Ścieżkami literatury i kultury: wokół
tyflokomunikacji (audialne i dotykowe przewodniki po miejscach historycznych i
zabytkach), „Rocznik Muzeum Narodowego
w Kielcach” 2021, tom 36, s. 15-30.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz