Autorka: dr hab. prof. UJK Marta Bolińska, ILiJ UJK w Kielcach, absolwentka studiów z zakresu Pedagogiki specjalnej i Neurodydaktyki w KIRE
Audiodeskrypcja[1] (w skrócie AD) dotyczy przekształcania sztuk: teatralnej, filmowej, telewizyjnej, malarskiej, tanecznej i innych, dla których jednym z podstawowych tworzyw jest obraz[2], na inny kod, to znaczy słowo[3]. Umożliwia podążanie za rozwijającym się wątkiem opowiadanej historii, daje szansę na usłyszenie i zrozumienie tego, co dzieje się w przestrzeni przedstawionej. Jej wartość i znaczenie dostrzeżono w przestrzeni publicznej, w tym w edukacji i kulturze.
Dynamiczny rozwój rynku usług w dziedzinie audiodeskrypcji spowodował, iż technika ta, oprócz teatru, kina, telewizji, przyjęła się także m.in. w operze, muzeach i galeriach, została zaadaptowana do potrzeb stron internetowych i mediów strumieniowych, gier komputerowych oraz widowisk sportowych czy edukacji szkolnej. Obecnie audiodeskrypcja dostępna jest w wielu krajach, m.in. w Anglii, Austrii, Francji, Niemczech, Włoszech, Portugalii, Hiszpanii, Belgii, Czechach, Holandii, Finlandii, Szwecji, Litwie oraz Polsce.
Audiodeskrypcja w praktyce szkolnej
Warto wspomnieć, że podstawa
programowa języka polskiego nakłada na nauczyciela-polonistę obowiązek
wyposażenia ucznia w umiejętności prowadzące do kontaktu ze sztuką wizualną,
kontaktu, w którym będzie on aktywnym uczestnikiem kultury. Nie dzieli się w
niej odbiorców ze względu na stopień (nie)sprawności, bowiem jednakowe treści
obowiązują osoby widzące i niewidome. Oznacza to, że już absolwent szkoły podstawowej
powinien umieć wyrażać własne zdanie, uzasadniać je argumentami, których źródło
tkwi w analizie i interpretacji obrazu[4].
Niemniej w pracy z uczniem niewidomym (lub/i słabowidzącym) polonista staje się
nie tylko nauczycielem przedmiotu, nie tylko uczy o literaturze, sztuce,
języku, ale przyjmuje na siebie odpowiedzialność za rolę przewodnika języka,
sensów, znaczeń, które ten język niesie i odkrywa przed użytkownikiem. W rekomendacji Zeszytów Kieleckich „Język
Polski w Szkole VI-VIII” poświęconych audiodeskrypcji czytamy m.in., że AD
„otwiera drzwi do sztuki wizualnej: do filmu, teatru, a także do galerii”[5]. W kręgu
zainteresowań autorów blisko 20 scenariuszy znalazła się audiodeskrypcja
stosowana w edukacji[6],
ponieważ za jej sprawą uczniowie[7] mogą poznawać malarstwo na lekcjach języka
polskiego. Mają więc sposobność zdobycia wiedzy na temat kultury
i sztuki, ale też umiejętności przydatne na egzaminach kończących poszczególne
etapy edukacyjne, gdzie wymagana jest orientacja z zakresu sztuki[8].
Ku tyfloedukacji
Określenie - tyflo - pochodzi z języka greckiego i w złożeniach oznacza przede wszystkim
ślepy[9]. Słowo
to ma dość szeroki zakres znaczeniowy.
Odnosi się zarówno do osób niewidomych, które nigdy nie widziały, ale też do
osób ociemniałych, które pamiętają świat sprzed utraty wzroku oraz ludzi
stopniowo tracących wzrok lub zaskoczonych nagłą utratą zdolności widzenia.
Iwona Chrzanowska podkreśla, że w
Polsce stosowane są najczęściej dwie definicje niepełnosprawności wzrokowej[10].
Jedna z nich mówi o podstawach prawnej kwalifikacji do określonych grup osób z
niepełnosprawnością. Druga uwzględnia także te osoby, które deklarują
ograniczenia wzroku (tzw. niepełnosprawność biologiczna). Agnieszka
Olechowska podaje (za Światową Organizacją Zdrowia/WHO/), że „osobami
niewidomymi są osoby całkowicie niewidome, o ostrości wzroku 0,00; osoby z
ostrością wzroku nie większą niż 0,05, a więc osoby ze ślepotą umiarkowaną lub
słabowzrocznością głęboką; osoby z ograniczonym polem widzenia nie większym niż
20 stopni, niezależnie od ostrości wzroku (może być wyższa niż 0,05)”[11]. Za osoby słabowidzące uważa się osoby, u
których ostrość wzroku wynosi od 0,05 do 0,3[12].
Do słabowidzących zalicza się również osoby ze słabowzrocznością głęboką
(traktowane jako osoby niewidome). Przyjmuje się ponadto, że pole widzenia jest
ograniczone do obszaru 20 stopni (niezależnie od ostrości widzenia, która może
być wyższa niż 0,3)[13].
Dysfunkcje i
wady wzroku mogą mieć charakter wrodzony lub nabyty (w różnych okresach życia).
Do najczęstszych
przyczyn zaburzeń należą: uszkodzenia okołoporodowe, choroby ogólne,
awitaminoza, czynniki genetyczne, wady analizatora wzrokowego, schorzenia i
uszkodzenia układu wzrokowego różnej natury, zatrucia, urazy mechaniczne,
termiczne, chemiczne, zmiany związane z wiekiem[14].
Kształceniem,
wychowaniem i rehabilitacją dzieci, młodzieży oraz osób dorosłych niewidomych,
słabowidzących oraz ociemniałych zajmuje się dział pedagogiki specjalnej, zwany
tyflopedagogiką[15].
Podstawowe kierunki działań tyflopedagogicznych zmierzają do uaktywnienia
wczesnej interwencji oraz wczesnego wspomagania rozwoju, rehabilitacji wzroku,
rewalidacji podstawowej (czynności dnia codziennego) oraz edukacji uwzględniającej
potrzeby i możliwości osób z dysfunkcją wzroku[16].
[1] Audiodeskrypcja to przekazywany drogą słuchową werbalny opis
treści wizualnych osobom niewidomym i słabowidzącym. Rozumiana jest także jako usługa oraz
element wspierający naukę i poznawanie rzeczywistości. Zob.
m.in. www.pl.wikipedia.org/wiki/Audiodeskrypcja (dostęp 21.02.2021). Ang. audio description, dlatego używa
się skrótu AD. Por. także D. Wątrobiński, Audiodeskrypcja
jako punkt wyjścia dla wielosensualnego poznawania historii i sztuki – projekt
„Obrazy bez barier”, „Ogrody Nauk i
Sztuk” 2019 (9), tom 9, s. 170–177. DOI: https://doi.org/10.15503/onis2019.170.177.
[2] M. Bolińska, Z obrazu na słowo. Kilka uwag o
technice audiodeskrypcji, „Studia Socialia Cracoviensia” 2014 (6),
nr 1 (10), s. 169–180.
[3] Zob. W. Żuchowska, Szansa w
metodzie, „Nowa Polszczyzna” 1998, nr 7, s.
3–5.
[4] Robert Więckowski
pisze o tym, że AD jest nie tylko sposobem na włączanie osób z niepełnosprawnością
wzroku do aktywnego uczestnictwa w życiu społeczno-kulturowym, lecz również
„może mieć istotny wpływ na proces awansu społecznego” – R. Więckowski, Audiodeskrypcja piękna, „Przekładaniec”
2014, nr 28, s. 113.
[5] Zob. „Audiodeskrypcja - drzwi do świata sztuki wizualnej. Język Polski w Szkole Podstawowej. Zeszyty Kieleckie” 2019/2020, nr 2, red. B. Jerzakowska-Kibenko (czwarta strona okładki).
[6] Zob. J. Cieszyńska-Rożek, Neurobiologiczne podstawy rozwoju poznawczego. Wzrok, Kraków 2019.
[7] K. Krejtz, I.
Krejtz, A. Szarkowska, A. Kopacz, Multimedia
w edukacji. Potencjał audiodeskrypcji w kierowaniu uwagą wzrokową ucznia,
„Przekładaniec” 2014, nr 28, s. 80-92.
[8] Por. R.
Więckowski, Audiodeskrypcja piękna, dz.cyt.,
s. 113.
[9] Z gr. typhlos - ślepy, ciemny, ukryty; także
ślepota. Zob. W. Kopalinski, Tyflo-,
w: tegoż, Słownik wyrazów obcych i
zwrotów obcojęzycznych, Warszawa 1983, s. 439.
[10] I. Chrzanowska, Pedagogika specjalna, Warszawa 2015, s.
181.
[11] A. Olechowska, Specjalne potrzeby edukacyjne, Warszawa
2016, s. 109.
[12] Całkowita utrata
wzroku jest dość rzadka. Osoby słabowidzące często odbierają wrażenie światła i
ciemności.
[13] Z. Sękowska, Wprowadzenie do pedagogiki specjalnej,
Warszawa 2001, s. 98.
[14] Zob. np. I.
Chrzanowska, Pedagogika specjalna, dz.cyt.,
s. 167.
[15] Tyflopedagogika, w: Cz. Kupisiewicz, M.
Kupisiewicz, Słownik pedagogiczny,
Warszawa 2009, s. 182.
[16] I. Chrzanowska, Pedagogika specjalna, dz. cyt., s. 187.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz