10/11/2021
Dzień Edukacji Narodowej - dlaczego i po co?
14 października, to wyjątkowa data. Potocznie nazywane Dniem Nauczyciela, obchodzone jako Dzień Edukacji Narodowej, powstało aby upamiętniać Powstanie Komisji Edukacji Narodowej. Wyjątkowe święto, obchodzone w połowie października, to przede wszystkim przypomnienie o znaczeniu oświaty, dla każdego z nas. Jak powstało to święto i czy dzisiejsza oświata ma się z czego cieszyć?
Powstanie Komisji Edukacji Narodowej
W XVIII wiecznej Europie główną rolę, w systemie oświatowym odgrywał zakon Jezuitów, który zarządzał systemami placówek edukacyjnych. Jezuici byli jednym z największych i najbogatszych zakonów ówczesnego świata, co wiązało się z dużym wpływem na władzę świecką. Jako pierwsze z problemem wpływu kościoła na władzę zaczęły radzić sobie państwa protestanckie, w których za wszelkie nieszczęścia, winą obarczano Jezuitów. Pod wpływem nacisków zakonnicy emigrowali na teren papiestwa. Pod presją tych wydarzeń papież Klemens XIV zdecydował się ogłosić w 1773 r. bullę Dominus Ac Redemptor, na mocy której rozwiązano Towarzystwo Jezusowe.
Kasata zakonu spowodowała, że Rzeczpospolita znalazła się w sytuacji kryzysu oświaty. Jezuici prowadzili bowiem na terenie kraju 132 placówki i odpowiadali za edukację 80 proc. przedstawicieli stanu szlacheckiego.
Rozwiązanie zakonu zbiegło się w czasie z rozbiorami ziem Rzeczpospolitej. W ramach reformy sejmu rozbiorowego, powołanego przez Prusy, Austrię i Rosję, dokonano reformy systemu edukacyjnego. 14 października 1773 roku powołano Komisję Edukacji Narodowej, która była pierwszym w Europie protoplastą późniejszych ministerstw edukacji.
Działania KEN
Komisja Edukacji Narodowej była ciałem kolegialnym, składającym się z 8 członków, mianowanych na 6-letnie kadencje. KEN otrzymała pod zarząd dawne dobra jezuickie, z których dochód miał być przeznaczany na rozwój edukacji. Dzięki temu Komisji udało się przeprowadzić szereg skutecznych reform szkolnictwa. Jednym z istotniejszych przedsięwzięć było utworzenie, w 1775 roku, Towarzystwa Ksiąg Elementarnych. Towarzystwo rozpoczęło pracę nad utworzeniem zbioru podręczników do wykorzystania na różnych poziomach edukacji. Przez lata działając pod egidą KEN, wydano wiele podręczników z zakresu przedmiotów humanistycznych oraz przyrodniczych, np. Wstęp do fizyki dla szkół narodowych (1783).
 |
| Hugo Kołłątaj, fot. wikipedia |
Dzięki działaniom Hugona Kołątaja udało się przeprowadzić reformę Akademii Krakowskiej. Unowocześnienie odbywało się mimo oporu środowiska akademickiego. W latach 1778-1780 rozbudowano katedry matematyczne, przyrodnicze i nauk medycznych. Podobną reformę udało się przeprowadzić Marcin Poczobutowi‑Odlanickiemu na Akademii Wileńskiej.
KEN utworzyło również świecki system kształcenia nauczycieli, który zastąpił dotychczasowe placówki kościelne.
Kres działaniom Komisji Edukacji Narodowej położyła utrata niepodległości w 1794 roku.
Dzień Nauczyciela w PRL
Współczesne obchody święta mają swoje korzenie w 1957 roku, kiedy to Związek Nauczycielstwa Polskiego, podczas Światowej Konferencji Nauczycielskiej w Warszawie, postanowił że 20 listopada będzie Międzynarodowym Dniem Karty Nauczyciela i świętem nauczycieli. To jednak ustawa nazywana Kartą praw i obowiązków nauczyciela (1972), wprowadziła Dzień Nauczyciela, obchodzony jako rocznicę powstania Komisji Edukacji Narodowej. W 1982 roku powyższą ustawę zastąpiła Karta Nauczyciela, która wprowadziła w miejsce Dnia Nauczyciela – Dzień Edukacji Narodowej.
Na co komu Dzień Edukacji Narodowej?
O znaczeniu edukacji napisano już wiele. Wiemy, że ma stanowić podstawę rozwoju, budowania pamięci narodowej, pełnić funkcję impulsu do wzrostu i refleksji nad rzeczywistością oraz otwierać umysł na przyszłość. Czy dziś polska oświata spełnia te role?
Zbliżający się Dzień Edukacji Narodowej winien być przestrzenią głębokiej refleksji. Wydarzeniem polegającym, nie na wręczaniu koszyka czekoladek nauczycielom, ale czasem na stworzenie przestrzeni myślowej, która powinna w sposób otwarty i niewykluczający podjąć próbę szerszej reformy systemowej. XXI wiek to okres wyzwań, które w kolejnych latach będą się nasilać. Wyzwaniem dla polskiej oświaty jest więc stworzenie systemu, który nie będzie tylko reaktywnie oddziaływał z wydarzeniami minionymi, ale nauczy dzieci i młodzież kształtować lepszą przyszłość.
Autor: TC
